Χαιντεγκερ ,ταξιδεύοντας στην Ελλάδα

ΔΗΛΟΣ

Ο Χαιντεγκερ ήταν μαθητής του πατέρα της φαινομενολογίας Χούσερλ, και θεωρείται ο θεμελιωτής του υπαρξισμού, , τίτλος που ποτέ δεν αποδέχτηκε ο ίδιος.

Σε όλο το έργο του Μάρτιν Χάιντεγκερ η παρουσία της Ελλάδας είναι έντονη, και η ανατρεπτικότητα της σκέψης του έγκειται στο ότι θέτει τον άνθρωπο μπροστά στα πιο κρίσιμα ιστορικά και οντολογικά του ερωτήματα.

Αφετηρία στις σκέψεις του , και πάντα υπάρχουν αναφορές στα έργα του ,ήταν ο Πλάτων , Ηράκλειτος, Παρμενίδης ,Σοφοκλής, Αντιγόνη .

Στο « Διαμονές : Το ταξίδι στην Ελλάδα» ο Χάιντεγκερ περιγράφει τίς εντυπώσεις από μία επίσκεψη στην Ελλάδα το 1962, που είναι συγχρόνως και ένα διαχρονικό ταξίδι στον ελληνικό λόγο.
Η περιγραφή, από τον Μ.Χάιντεγκερ ,του ταξιδιού του ,αρχίζει με ένα απόσπασμα από το ποίημα του Φρήντριχ Χαιλντερλιν «Άρτος και Οίνος» , που εμπνέεται κι αυτό από την περιπλάνηση στον ελληνικό χώρο και χρόνο.
“Πού είν’ οι θρόνοι; πού οι ναοί και τα δοχεία
που τα πλήρη νέκταρος, που τα άσματα προς τέρψιν των θεών;
Πώς θα αντιμετωπίσει τον ελληνικό τόπο με την ιστορία που περιέχει και τίς σημασίες που κομίζει; « ο Χάιντεγκερ υπενθυμίζει ότι το νοήμον όν είναι πρώτα κάτοικος .Ταυτίζομαι μ’έναν τόπο. Ως σκεπτόμενος δεν ανήκω κάπου και οικειοποιούμαι όσα είναι κάπου . αλλά ως κάτοικος ανήκω ,νοιώθω οικεία , ανοίκεια ,είμαι οικειοποιημένος εγώ από κάτι άλλο , και τούτο , προτού αρχίσω να σκέφτομαι »

Ο Χάιντεγκερ στο βιβλιο του «ΤΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ»  ασχολείται κυρίως με τη φύση του «είναι» και ειδικότερα με το τι σημαίνει να είναι κανείς ανθρώπινο ον. Γι’ αυτό τον λόγο  έπλασε τον όρο Dasein, δηλ.«Η εδώ-ύπαρξη») .

Υπαρξη η οποία είναι ο εαυτός μας – το ανθρώπινο άτομο, προσδιορισμένο από τη γέννηση του και διαμορφωμένο από τις επιλογές του· μια ύπαρξη με παρελθόν και μέλλον, με περιορισμούς και με ελπίδες· μια ύπαρξη που μπορεί να δείξει χαρακτήρα.
Το Dasein έρχεται αντιμέτωπο με τη γνώση πως η ζωή είναι περιορισμένη με μόνη τη βεβαιότητα του θανάτου, καθώς επίσης και με τη ροή της ζωής, με καταστάσεις που διαρκώς αλλάζουν και απαιτούν απόφαση και επιλογή. Πάνω απ’ όλα, πρέπει να κοιτάξουμε κατάματα το μέλλον μας και, απουσία του Θεού, να καθορίσουμε το νόημα της ύπαρξης μας. Αυτή είναι η πρόκληση που ετέθη από τον Νίτσε, το να ζήσουμε σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει πια Θεός, έναν κόσμο που αρμενίζει ελεύθερος από τα λεπτά σχοινιά που αρχικά τον έδεναν με ασφάλεια σε μια αίσθηση απόλυτου νοήματος και σκοπού

Αναγνωρίζει πως η ανθρώπινη ύπαρξη είναι ενσωματωμένη στο χρόνο – μάλιστα, είμαστε ενσάρκωση του χρόνου, ζούμε με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον και αυτά καθορίζουν το ποιοι είμαστε. Βρισκόμαστε στη διαδικασία της κίνησης προς το μέλλον και η ζωή μας διαμορφώνεται από τις επιλογές μας. Μας καθορίζουν επίσης εξίσου οι περιστάσεις μέσα στις οποίες βρεθήκαμε με τη γέννηση μας.
Φθάνει στην Ελλάδα ως επιβάτης του πλοίου «Γιουγκοσλαβία» .
Μέσα από τα λόγια εκφράζεται η νοσταλγία της αρχαίας πραγματικότητας που νοιώθει μπροστά σε μία άλλη πραγματικότητα που αντικρύζει
« Οι θεοί της Ελλάδας και ο ανώτατος θεός τους , αν ποτέ έλθουν , θα επανακάμψουν μόνο μεταμορφωμένοι σ’ έναν κόσμο που η ανατρεπτική αλλαγή του οφείλεται στον τόπο των θεών που υπήρξε η αρχαία Ελλάδα. Αν όσα σκέφθηκαν οι διανοητές της αρχαίας Ελλάδας ,ενώ άρχιζε η φυγή των θεών , δεν είχαν ειπωθεί σε μια γλώσσα αυτοφυή και αν τα ειρημένα δεν είχαν έπειτα μετασχηματισθεί σε εργαλείο αλλότριας κοσμοθεώρησης , δεν θα κυριαρχούσε τώρα η ως προς το ίδιόν της ακόμη κρυμμένη εξουσία της πανδαμάτορος νεότερης τεχνικής και της σύστοιχης προς αυτήν επιστήμης και βιομηχανικής κοινωνίας ».
Ο Χάιντεγκερ φθάνει στην Κέρκυρα, στην Κεφαλλονιά ,στην Ιθάκη , στο Κατάκωλο.
Γοητευμένος από την Ελλάδα αλλά και έντονα επηρεασμένος απο την Ελληνική σκέψη, προσπαθεί προσεγγίσει τα τοπία με φιλοσοφικό τρόπο.
Έτσι συνδέει τους τόπους που επισκέφτηκε , τα αγάλματα, τα μουσεία με τον Όμηρο, τον Πίνδαρο, τον Αισχύλο, τον Ηράκλειτο, τον Πλάτωνα.
Οδικώς κατευθύνεται στην Ολυμπία, και αφιερώνει αρκετές σελίδες στον χώρο της αρχαίας Ολυμπίας όπου σημειώνει ότι στα έργα γλυπτικής που αντίκρυσε εκεί αναδύθηκε το ίδιον του ελληνικού κόσμου « εφ’ όσον εδώ το ίδιον του ελληνικού κόσμου κατέστη « ξέφωτο», χωρίς να πάψει να είναι απόμακρο» .
Για τον Χάιντεγκερ «η ελληνικότητα συνέχισε να είναι κάτι που προσδοκούσα , κάτι που διαισθανόμουν μέσα από την ποίηση των αρχαίων , κάτι που προσέγγιζα χάρη στις Ελεγείες και στούς Ύμνους του Χαίλντερλίν , κάτι που σκεφτόμουν στίς μακρές οδούς τής σκέψης » .
Ο Χάιντεγκερ θα επισκεφθεί επίσης την Κόρινθος ,Μυκήνες , Νεμέα, Άργος , Επίδαυρος, Κνωσσός, Φαιστός , Πάτμος,Δήλος ,Ρόδος.
Εντυπωσιάστηκε από την Δήλο: «Μόνο με την εμπειρία της Δήλου έγινε το ελληνικό ταξίδι διαμονή , «ξέφωτη» παραμονή κοντά σ’ ότι είναι η αλήθεια» .
Οταν ανέβηκε στον βράχο της Ακρόπολης : «Καμμιά αρχαιολογική περιγραφή και ιστορική και λογική εξήγηση δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει την σιωπηλή ανάδυση αυτού του πλησιάσματος που έρχεται από μακριά» .
Καθώς θα περάσει από το Αρχαιολογικό Μουσείο , το Φάληρο .
και για  το Σούνιο γράφει
«Πώς ο άδενδρος βράχος του ακρωτηρίου υψώνει τον ναό στον ουρανό πάνω από την θάλασσα εν είδει σηματωρού για τα πλοία, πώς αυτή η ενιαία κίνηση του τόπου υπαινίσσεται την αόρατη εγγύτητα του Θείου και αφιερώνει σ΄ αυτό ό,τι φύεται και κάθε ανθρώπινο έργο -ποιος θα ήθελε να επιμείνει εδώ στην δύναμη ενός ενδεούς λέγειν;
θα καταλήξει στο Μοναστήρι της Καισαριανής : «Το χριστιανικό στοιχείο στην μικρή εκκλησία διατηρούσε ακόμη έναν απόηχο της αρχαίας ελληνικότητας , το «άρχειν» ενός πνεύματος που δεν θα υποκύψει στην εκκλησιαστικό – πολιτική και νομικίστικη σκέψη της ρωμαικής εκκλησίας και της θεολογίας της» .

Προσπάθησε να εξετάσει την έννοια του όντος προσδιορίζοντας κατ’ αρχήν την ανθρώπινη ύπαρξη, το υποκείμενο δηλαδή που καλείται να κατανοήσει αυτήν την έννοια. Απέφυγε όμως να δώσει έναν ορισμό καθώς για να οριστεί το Είναι, πρέπει να χρησιμοποιηθεί το ίδιο το Είναι (είτε εκφράζοντας είτε υπονοώντας το) μέσα στον ίδιο τον ορισμό του. «Το ότι δεν μπορεί όμως να δοθεί ορισμός για το είναι δεν μας απαλλάσσει από το ερώτημα για το νόημά του».

Η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης είναι το ότι κατανοεί το Είναι. Ο άνθρωπος που κατανοεί το Είναι, είναι για τον Χάιντεγκερ ένα ον, που είναι αυτό που είναι, συν τη δυνατότητά του να γίνει κάτι που ακόμα δεν είναι. Είναι δηλαδή ένα ον μπροστά από τον εαυτό του, ένα ον καθ’ υπέρβαση, που στοχεύοντας πέρα από αυτό που είναι, επιδιώκει να γίνει αυτό που δεν είναι ακόμα. Η υπερβατικότητα, η έκσταση, που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ύπαρξη, είναι περιορισμένη εντός των ορίων του κόσμου στον οποίο βρίσκεται. Ο άνθρωπος ως ύπαρξη που υπερβαίνει το Είναι του μέσα στον κόσμο ονομάζεται από τον Χάιντεγκερ Εδώ νά Είναι .Ο άνθρωπος είναι τελικά, σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, «ο ποιμήν τού Είναι», και όχι το καρτεσιανό υποκείμενο της δεσποτικής και εργαλειακής κυριαρχίας πάνω στη φύση μέσω της τεχνικής.

Επιστολή για τον ανθρωπισμό» ο Χάιντεγκερ ασχολείται αρχικά με το ερώτημα «Πώς να ξαναδώσουμε ένα νόημα στη λέξη ανθρωπισμός», και με τον ορισμό του ανθρώπου ως animal rationale.

Ολα τα μέχρι τότε γνωστά είδη ανθρωπισμού: ο ρωμαϊκός, ο χριστιανικός, ο γερμανικός του 18ου αιώνα, ο μαρξισμός, ο υπαρξισμός του Σαρτρ , παραμένουν δέσμια του animal rationale,  « το σκεπτόμενο Ον», λησμονώντας το Είναι και το κεφαλαιώδες θέμα της εκκάλυψής του. «Ο άνθρωπος εγκαταλείπεται βαθμιαία από το Είναι και έτσι στερείται της ουσιώδους πατρίδας του» . «Ο ουσιώδης ανθρωπισμός, όπως τον εννοεί ο Χάιντεγκερ, δεν θέτει πλέον τον άνθρωπο στο επίκεντρο της μέριμνάς του. Αντ’ αυτού «εξανθρωπίζει» το Είναι σε τέτοιο βαθμό, ώστε η οργή και το κακό -με έναηθικό νόημα-, η εύνοια και η χάρη να αποτελούν συστατικά στοιχεία της ίδιας της ουσίας του.

Το ταξίδι στην Ελλάδα θα κλείσει με τίς επισκέψεις στην Αίγινα και στούς Δελφούς.
Επιστρέφοντας στην Εσπερία θα σημειώσει:
«Όπως ο κύλικας του Εξηκία , όπου δελφίνια γλιστρούν με ορμή κολυμπώντας γύρω από το αερόθικτο σκάφος του Διονύσου , υπάρχει εντός τών ορίων του ωραιότερου δημιουργήματος, έτσι ακριβώς ο γενέθλιος τόπος της Δύσης και της νεώτερης εποχής υπό την σκέπη της νησιώτικης υπόστασής του επαφίεται στον αναλογισμό της διαμονής».